-
Protohistoriako aztarnakArluxattako harrespila, bai eta Mehatsekoa, Mehatseko-Bizkarrekoa, Iuskadikoa, Zelaiukoa eta Mendittipiakoa, protohistoriako aztarnak dira.
Gaztelu protohistoriko bat (Gaztelu Zahar) ikus daiteke Belozia gunean. Mondarrain gainean, Nafarroako erregerena zen barrandarako dorre edo gaztelu bat eraiki zuten Erdi Aroan; haren aztarnak besterik ez da geratzen. Lekua 15. mendea arte erabili zuten.
Protohistoriako aztarnak-
Eliza eta hilerria
San Fruktuoso eliza XVII. mendekoa da. Inguruan duen hilerriak hilarri diskokara edo oholkara anitz du, euskal hilobi-artearen erakusgarri. Aldare nagusia, eliza oholtza eta koruaren apaindura, galerietako barandak eta prediku aulkia monumento historiko sailkatuak dira.
Eliza eta hilerria-
GERNIKAko haritza
Lehen Aberri Egunarekin, 1963. urtean, haritz bat landatu zuten, GERNIKAko haritzaren sinbolismoari jarraiki. Haritz horrek «Itsasuko Gutuna» ekartzen du gogora; bertan, euskal nortasunaren onartzea eskatzen zuten.
GERNIKAko haritza-
IRIBARNE hilarriaNor zen Robert IRIBARNE?
Robert IRIBARNE lotinantordea 1918ko irailaren 27an sortu zen, Baionan. Hegazkinlaritzaren tirria zuen eta pilotu agiria 1939ko otsailaren 15ean eskuratu zuen. 1944an, Marcel ALBERT, lehen eskuadrilaren komandantearen aginduetara, su bataioa hartzeko prest zen, “Normandie” erregimenduaren erasoan. 1944 eta 1945 arteko borroketan garaile atera zen beti, etsaiaren aitzinean: ekainaren 26an, Fw 190 bat lurrera bota zuen eta 1944ko urriaren 23 eta 26an ere, erreusitu zuen Fw 190 bat eta Me 109 bat suntsitzen. Urtea galantki bururatu zuen, 1944ko abenduaren 30ean Fw 190 bat garaituz. Azken borrokak 1945eko urtarrilean jo zituen, 17 eta 19an hiru Fw 1 suntsituz.Handik hilabetera, Iribarne lotinantordea bere Yak-3 hegazkina gidatzen ari zela hil zen. 1945eko otsailaren 11n desagertu zen Zinfen-en mendebaldean (Ekialdeko Prusia), borroka eremua babesteko misio batean zelarik. Haren galtzea kaldu gogorra izan zen bere burkideentzat eta arras tristatu ziren. Frantziak borrokalari hauta galdu zuen harekin.
Burkideetako bat, Pierre BLETON, 1945eko otsailean hartu zuten alemanek preso, eta haiei ihes eginik, maiatzaren 9an, “Normandie-Némen” erregimendura berriz lotu zelarik, sakela batean, Robert Iribarneren pilotu ikurra ekarri zien, galdeketa egin zion eskuadrilaren artzainari ebatsia.
Borrokalari haren oroimenez, hilarri bat ezarria da, Ursumu muinoan, Itsasuren gainean.
IRIBARNE hilarria
Robert IRIBARNE lotinantordea 1918ko irailaren 27an sortu zen, Baionan. Hegazkinlaritzaren tirria zuen eta pilotu agiria 1939ko otsailaren 15ean eskuratu zuen. 1944an, Marcel ALBERT, lehen eskuadrilaren komandantearen aginduetara, su bataioa hartzeko prest zen, “Normandie” erregimenduaren erasoan. 1944 eta 1945 arteko borroketan garaile atera zen beti, etsaiaren aitzinean: ekainaren 26an, Fw 190 bat lurrera bota zuen eta 1944ko urriaren 23 eta 26an ere, erreusitu zuen Fw 190 bat eta Me 109 bat suntsitzen. -
Euskal Herriko oroitarria Ipar Afrikan, 1952tik 1962 bitarte “Frantziarentzat hil” zirenen oroitarria
Euskal Herriko oroitarria Itsasun dago, Baiona eta Donibane Garazi lotzen dituen 918 departamenduko errepidean,.
Hiruki formako obelisko handi bat da, zerura buruz zut; Larrun mendiko mazeletatik atera haitz landugabea da. Titulua emana du, bai eta euskal kutsua eman zitzaion sinbolo bat, gain-gainean, gudu zelaian hil 103 soldaduen zerrendaren gainean. Zerrendaren ondoren, honako erranaldi hau dator “leku hau bakearen aldeko bildutasun lekua da; oroit gaitezen guztiok”.
Euskal Herriko oroitarria